Hoe één object meerdere waardes kan hebben, de taxatiepraktijk uitgelegd

Een lepel die zojuist €1200 euro opbracht op een veiling kan binnen de taxatiepraktijk tegelijk €600 als €3000 waard zijn. Dat klinkt vreemd! In deze blogpost zal ik kort uitleggen hoe dit kan.

We starten met de lepel in kwestie: 

Het betreft een vroege brijlepel vervaardigd door Hendrik van Beest in Rotterdam in 1705 met een gewicht van 194 gram en een lengte van 36cm. Deze lepel is geveild door veilinghuis Peerdeman in Utrecht op 23 april 2023. De hamerprijs was €1200. Foto: Veilinghuis Peerdeman.

Voor een taxateur is op deze lepel niet eenduidig een waarde te plakken zonder te weten wat het doel van de taxatie is. Dit komt doordat de getaxeerde waarde van een object kan wijzigen naargelang het doel waarvoor de waarde wordt bepaald. 

Executiewaarde

Stel dat de lepel zich bevindt in een inboedel die wordt geliquideerd omdat de eigenaar schulden heeft en persoonlijk failliet is verklaard. De schuldeisers willen een snelle afhandeling en vinden een professionele opkoper die bereid is de gehele boedel in één keer over te nemen. Omdat de opkoper snel moet handelen en bereid is het geheel over te nemen heeft hij een goede onderhandelingspositie, doorgaans biedt hij vaak flink lager dan de veilingwaarde. Gangbaar is dat een dergelijke executie plaatsvindt op ongeveer de helft van de reële opbrengst op een geschikte veiling. Dat is in dit geval dus €600. Dus wanneer een taxateur wordt gevraagd de waarde te bepalen voor een rapport voor executie, zal hij een bedrag van omstreeks €600 noemen.

Waarde bij boedelverdeling

In een tweede scenario bevindt de lepel zich in een inboedel van een overleden persoon. Drie erfgenamen verdelen de boedel. Deze lepel komt toe aan erfgenaam 1. Deze besluit hem kort na de verdeling te willen verkopen. Bij een nalatenschap is het logisch om te taxeren naar de opbrengst die de lepel op een geschikte veiling als Peerdeman zou opbrengen. Het veilinghuis houdt een percentage in op de uitkering. Dit percentage varieert. In dit geval is de meest logische getaxeerde waarde €1000. Door uit te gaan van de geschatte opbrengst kan erfgenaam 1 geen voordeel behalen op de andere twee erfgenamen door het object kort na de verdeling te verkopen.

Verzekeringswaarde

In een derde scenario wil de eigenaar de lepel verzekeren. De verzekering gaat er standaard vanuit dat de eigenaar bij diefstal of onherstelbare beschadiging van de lepel een soortgelijke lepel wil kopen. Gezien het aanbod bij veilinghuizen onregelmatig is, is het maar de vraag of hier binnen afzienbare tijd een soortgelijke lepel beschikbaar komt. Dus stelt de verzekering dat de eigenaar een soortgelijke lepel zal moeten vinden bij een handelaar gezien er in de handel meer voorraad is. Deze handelaar zal op een object met een dergelijke prijs meestal zijn inkoop ongeveer willen verdubbelen. Ervan uitgaande dat de handelaar de lepel op de veiling heeft gekocht zal hij, uitgaande van een opgeld van 30%, (opgeld is de provisie die het veilinghuis rekent aan de koper) dus in totaal €1560 betaald hebben voor de lepel. De handelsprijs zal met wat afronding dus rond de €3100 liggen. De verzekeraar stelt dat dit het bedrag is waarvoor de lepel moet worden getaxeerd voor verzekering. 

Er zijn meer waardes toe te kennen aan een object in andere scenario's die subtiel afwijken van de bovenstaande bedragen, maar deze drie dekken de basis en vormen tegelijk de uitersten. Bij objecten met een veel hogere en veel lagere waarde kunnen de verhoudingen afwijken. Een handelaar maakt bijvoorbeeld doorgaans geen marge van 50% op een schilderij van €100.000. Dezelfde handelaar komt met een stoel met een inkoopprijs van €150 niet uit met een verkoopprijs van €300. 

Een belangrijke kanttekening is dat de lepel op een slechte dag afgehamerd had kunnen worden voor €900 en op een goede dag voor €1500 euro. Ik ga nu gemakshalve even uit van een vaststaande gerealiseerde veilingopbrengst. De realiteit is altijd weerbarstiger, maar een kundig taxateur had zeker de hoge waarde van deze lepel ingezien en was uitgegaan van ruwweg deze opbrengst.

Gebrekkige kennis van verschillende waardedefinities leidt er in de praktijk toe dat veel mensen onbewust de verzekeringswaarde zien als de enige en echte waarde van een object. Zo’n lekkere hoge waarde bekt goed en zorgt ook voor spectaculaire televisie bij bijvoorbeeld Van Kunst tot Kitsch. Een vakkundig taxateur zal altijd als eerst vragen waarvoor de taxatie dient en dit doel ook expliciet noemen in zijn rapport.

Verdelingsmethodes nalatenschap: zo voorkom je trammelant bij de verdeling van roerende goederen

Na een vaak toch al emotionele periode van een afscheid is de boedelverdeling een tweede gebeurtenis die de emoties in een familie hoog kan laten oplopen. Het komt helaas veel te vaak voor dat er bij de verdeling van deze roerende goederen conflicten ontstaan die familiebanden voor lange tijd schaden. Daarom is het dus verstandig een professional te betrekken bij het proces die kan zorgen voor een eerlijke verdeling zodat iedereen elkaar nog recht in de ogen kan blijven kijken.

Zodra er in een nalatenschap spullen aanwezig zijn die enige financiële waarde vertegenwoordigen, is het voor een eerlijke verdeling cruciaal om eerst een rapport op te laten stellen. Een onafhankelijk specialist zorgt voor duidelijkheid over waarde los van de emotie en persoonlijke voorkeur die bepaalde spullen in de familie wellicht vertegenwoordigen. Zo kan het vrolijke bloemstilleven dat iedereen wil hebben een stuk minder waard zijn dan dat sombere stuk van een bekende kunstenaar waar niemand interesse in heeft.

Het taxatierapport is dus een logische eerste stap. Het is goed te beseffen dat een nalatenschap wordt getaxeerd volgens de waarde die het waarschijnlijk opbrengt op een veiling. In het geval een erfgenaam ervoor kiest om een stuk na verdeling toch spoedig te verkopen, dan is er zo nog steeds sprake van een gelijk speelveld. Deze 'waarde economisch verkeer' ligt bijvoorbeeld hoger dan een executiewaarde, maar lager dan de verzekeringswaarde. Een bestaand rapport dat ooit voor de verzekering is opgesteld, is dus ook niet geschikt voor de onderlinge verdeling, veel mensen beseffen dat niet.

De onderstaande methodes worden veel gebruikt om goederen te verdelen, maar elke methode heeft zo z’n voor- en nadelen, bovendien is niet elke methode voor elke situatie geschikt. Wel is de getaxeerde waarde altijd het uitgangspunt bij deze methodes voor een eerlijke verdeling.

De voorkeurslijst

Bij een kleine hoeveelheid erfgenamen is de meest gangbare methode van verdeling de voorkeurslijst. Hierin kan elke erfgenaam zich inschrijven op welke goederen men zou willen krijgen. De goederen met één inschrijving zijn direct verdeeld, bij twee of meerdere inschrijvingen zal er onderhandeld moeten worden. Een goed uitgangspunt bij deze onderhandeling is dat men ernaar streeft dat de spullen die iedereen ontvangt ongeveer evenveel waarde vertegenwoordigen. Het voordeel is dat deze methode simpel is en dat het mogelijk is het in vrij korte tijd te organiseren. Het nadeel is dat men elkaar bij deze methode ook wel wat moet gunnen. Bij grotere groepen erfgenamen kan deze methode vrij chaotisch worden door de koehandel die er kan ontstaan.

Om beurten kiezen

Bij deze methode mogen alle erfgenamen om beurten een object kiezen. De grote vraag is altijd: wie mag er eerst? Dit kan bepaald worden door lootjes te trekken. Een andere eerlijke oplossing kan zijn dat de eerste 1 object mag kiezen terwijl de latere kiezers 2 of meer objecten mogen kiezen. Ook kan men werken met de zogeheten ‘snake methode’ waar de volgorde zich in de tweede ronde omdraait. Het voordeel van het om beurten kiezen is dat het ook bij grotere groepen erfgenamen werkt. Het is ook makkelijk te organiseren. Het nadeel is dat de eerste kiezer een flink voordeel heeft op de rest. 

De besloten veiling

Binnen sommige families vindt men het interessant om een besloten veiling te organiseren waar elke erfgenaam kan inzetten op verschillende stukken. De biedingen kunnen via een virtueel puntenbudget plaatsvinden of uit echte euro’s bestaan. Het voordeel van deze methode is dat het kan leiden tot een memorabele dag waar de mooie spullen van de overledene centraal staan. Het nadeel is dat een veiling een spel blijft met winnaars en verliezers. Het organiseren van zo’n besloten veiling is wat complex, ik kan eenieder afraden om dit zelf te doen. Een professional kan hierbij helpen.

De openbare veiling

Een methode die zo nu en dan wordt toegepast als erfgenamen er onderling echt niet uit komen is de openbare veiling. Men benadert dan een bestaand veilinghuis met de te verdelen spullen. Deze zal ze opnemen in een toekomstige veiling en openbaar verkopen. Het grote voordeel hiervan is dat de stukken verkocht worden voor de meest reële marktwaarde. Hierdoor heeft niemand een voordeel. Het nadeel is dat in veel gevallen ongeveer 40% van de opbrengst bij het veilinghuis blijft. In wezen koopt men het object van zichzelf, met hoge transactiekosten. Voor mij is deze methode een ‘last resort’ als verschillende erfgenamen echt geen andere methode overeen kunnen komen.

De loterij

Men kan ook kiezen voor het organiseren van een loterij. Deze methode is wat willekeurig maar voorkomt onderhandeling vooraf en maakt enige strategie onmogelijk. Het grote nadeel van deze methode is dan ook dat men geen controle heeft over wat men krijgt. Vaak ziet men dan dus ook dat erfgenamen na de loterij toch nog onderling gaan ruilen. Ook is het moeilijker om de stukken die niemand wil buiten de verdeling te houden. Objecten verloten kan wel een goede toevoeging zijn op de eerder besproken voorkeurslijst. Door de populairste objecten te verloten kan een lange en moeizame onderhandeling worden vermeden. 

Hybride methodes

Zoals al vermeld bij de alinea over de loterij is het mogelijk om voor verschillende categorieën objecten verschillende verdeelmethoden toe te passen. Zo kunnen een paar topstukken openbaar geveild worden terwijl de rest via de voorkeurslijst gaat. Elke combinatie is denkbaar. Het is belangrijk om per geval met de erfgenamen te bepalen welke methode tot een voor iedereen werkbaar resultaat leidt.

De verrekening

Wat ook zeer belangrijk is om van tevoren overeen te komen is de verhouding tussen de financiële kant van de erfenis en de roerende goederen. Hierin zijn drie scenario's te onderscheiden.

Bij scenario 1 gaan de roerende goederen overwegend bijvoorbeeld naar één erfgenaam waardoor deze een kleiner aandeel van de financiële erfenis krijgt. De andere erfgenamen krijgen meer geld doordat ze minder goederen krijgen.

Bij scenario 2 wordt besloten dat iedereen voor een soortgelijke hoeveelheid aan waarde aan goederen ontvangt. Hiermee wordt voorkomen dat de financiële erfenis voor een groter deel aan een van de erfgenamen toekomt. De twee onderdelen van de erfenis worden eigenlijk apart behandeld.

Bij scenario 3 zijn er na de verdeling van de roerende goederen ook nog verschillen in de totale waarde die de erfgenamen ontvangen, maar zijn er uit verkoop van de niet verdeelde goederen genoeg inkomsten om de verschillen te dekken.  

Het is zaak om van tevoren te bespreken welk scenario het meest waarschijnlijk is en wat de wensen zijn van de verschillende erfgenamen.

Bij elk van de bovenstaande verdeelmethodes is het belangrijk om ook duidelijk inzicht te krijgen voor welke goederen geen interesse is. Het is doorgaans het meest verstandige om deze buiten de verdeling te laten. De opbrengst na verkoop kan dan worden verdeeld onder de erfgenamen. Een belangrijk onderdeel van mijn dienstverlening is het begeleiden van deze verkoop. Door mijn uitgebreide netwerk kan ik de meer bijzondere stukken bij de juiste handelaar plaatsen voor de juiste prijs. Dit doe ik namens u en geheel onafhankelijk van partijen in de markt. Hiermee wordt de eerder genoemde hoge veilingkosten van rond 40% vermeden. Mijn vergoeding is een transparante, vooraf afgesproken bemiddelingsfee die substantieel lager uitvalt.

Het is uiteraard ook mogelijk om de overgebleven stukken naar waarde te verdelen. Het grote nadeel is dat als er bij verkoop opeens een uitschieter tussen blijkt te zitten, dit tot scheve ogen kan leiden bij de andere erfgenamen.

Bent u erfgenaam of executeur en wilt u dit traject professioneel organiseren? In al het bovenstaande kan ik u bijstaan, mijn uitgangspunt is dan altijd het zo eerlijk en transparant mogelijk laten verlopen van de verdeling. Er zullen altijd teleurstellingen zijn, maar bij een zorgvuldige afwikkeling is het risico op conflict minimaal. Schroom niet om contact op te nemen om de mogelijkheden te bespreken.

Dit artikel is informatief en geen juridisch advies; testamentaire bepalingen of executeursrechten kunnen voorrang hebben.